verspreiding

Wolven passen zich makkelijk aan allerlei omstandigheden aan en leven in een grote verscheidenheid aan habitats. Zowel op toendra's, steppen en prairies als in dichte bossen komen ze voor, in laagland en in gebergten. Hierdoor hebben ze zich verspreid over de gehele Holarctis, noordwaarts tot voorbij de poolcirkel, en zuidelijk tot Mexico, Zuid-Europa, Noord-India, China en zelfs in Arabië. De wolf was vroeger het roofdier met het grootste natuurlijke verspreidingsgebied. Tegenwoordig is dit de vos.

Geschiedenis

Ooit waren wolven een gewone verschijning op het gehele Noordelijk halfrond, maar door toedoen van de mens is hun leefgebied drastisch ingeperkt. Voor een deel is dat omdat het leefgebied door de mens voor andere doeleinden in gebruik genomen is, maar veelal ook door vervolging van de soort. In Europa is de wolf steeds verder teruggedrongen. In de zestiende eeuw kwamen er nog wolven voor in Engeland, maar hier worden ze al eeuwen niet meer waargenomen. In Nederland en België is de wolf sinds het begin van de negentiende eeuw verdwenen. Ook in verschillende andere Europese landen was de wolf geheel of vrijwel geheel uitgeroeid. De wolf was nog in redelijke aantallen aanwezig in Noorwegen, Zweden, Finland,Rusland, Polen, en waarschijnlijk ook in Tsjechië en het gebied dat oostelijker en zuidelijker daarvan ligt.

Wolven in Europa

Wolf in gevangenschap

Schattingen van aantallen wolven in Europa (anno 2000): Frankrijk 100, Duitsland 100, Zweden 200, Portugal 300, Spanje 500 tot 2000, Italië 400, Slowakije 400, Polen 900, Finland 150, Rusland 10.000. Tevens zijn er kleinere aantallen wolven inSlovenië, Tsjechië, Kosovo, Oostenrijk en Zwitserland.

Tegenwoordig wordt de wolf in vele landen beschermd, in Duitsland sinds 1989. In Frankrijk en Duitsland wordt er geld uitgekeerd voor door wolven veroorzaakte schade. Enkele wolven dragen zenders zodat ze goed te volgen zijn.

Oost-Europa en Duitsland

Na de Tweede Wereldoorlog zijn er in Duitsland minstens negen wolven doodgeschoten die het gelukt was de grens te passeren. De kansen zijn echter gekeerd en de aantallen wolven nemen weer toe. Door de val van het communisme in de Sovjet-Unie is de jacht verminderd en zijn de aantallen sterk toegenomen. Via Polen zijn ook in Duitsland weer wolven teruggekeerd. Aanvankelijk leefden ze op een legeroefenterrein in de deelstaat Saksen bij het drielandenpunt met Polen en Tsjechië in de Niederschlesischer Oberlausitzkreis. In 1996 zijn de eerste wolven uit Polen naar Duitsland gekomen, de roedels vestigden zich vaak op oude Sovjetlegerterreinen In 2005 waren dat er nog twee: één op de Neustadler heide met vijf welpen en een roedel op de Muskauer Heide met acht welpen. In de tussentijd was er sprake van vermenging met herdershonden, wat vaker voorkomt bij wolven en honden. In 2009 waren er in Duitsland vier roedels met jongen, plus nog wat enkelingen. Hun aantal werd geschat op 40 dieren. Op 4 maart 2010 werd bekend dat er in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen op ongeveer 180 kilometer van de Nederlandse grens een wolf was waargenomen. Na het verslinden van een schaap werd de aanwezigheid met een DNA-test bewezen. In 2012 werd een doodgeschoten wolf gevonden in het Westerwald tussen Keulen en Frankfurt. Ook in dat jaar werd een nest waargenomen dat geboren was op een legerplaats bij Munster in Nedersaksen, 170 kilometer van de grens met Groningen en Drenthe. In april 2013 werd een wolf vastgelegd door een "fotoval" op een militair oefenterrein nabij Meppen in Nedersaksen, iets meer dan 15 kilometer van de Nederlandse grens.

In 2013 werd het aantal wolvenroedels in Duitsland vastgesteld op 23, waarvan de meeste ten zuidoosten van Berlijn. De meest westelijke roedel bevond zich op de Lüneburger Heide bij Munster. Daarnaast bevond zich nog een wolvenpaar zonder welpen bij Bergen, nog iets westelijker. Solitaire wolven zijn gezien door heel Noord-Duitsland, inclusief de Nederlandse en Deense grens.[13]

In het uiterste zuiden rukt de wolf vanuit Italië op naar Duitsland. In 2010 werd er een solitaire wolf gesignaleerd bij Bayrischzell.

In Polen werd het aantal wolven in het voorjaar van 2011 geschat op 750 exemplaren. Wolven komen voor in het hele land, behalve het centrale gedeelte. In 2008 werd de populatie in Litouwen geschat op 200 exemplaren, ongeveer 15 tot 20 roedels, verspreid over het hele land. Wolven komen daarnaast algemeen voor in grote delen van Rusland, Estland, Letland, Wit-Rusland, Oekraïne, Slowakije, Bulgarije, Roemenië, Kroatië, Kosovo, Montenegro, Macedonië, Bosnië-Herzegovina,Albanië, Griekenland (vooral noord Griekenland en Peleponesos) en Turkije. Een kleine populatie wolven leeft in Hongarije[17] en Tsjechië, waar in 2008 twee roedels leefde in de westelijke Beskiden langs de Slowaakse grens.

Scandinavië

Een wolf in een dierentuin

In het begin van de 19e eeuw was er een groot wolvenbestand in Noorwegen en Zweden, maar dat verminderde sterk tot het midden van de 20ste eeuw. Deze sterke teruggang had een aantal oorzaken: een uitbraak van de wolvenpest rond 1840 en in 1845 bewoog de Noorse overheid tot een campagne om de wolven uit te roeien. De sterke bevolkingsgroei zorgde ervoor dat er minder prooidieren beschikbaar kwamen. In de jaren 60 van de 20e eeuw waren er waarschijnlijk geen wolven meer in Noorwegen en Zweden. Vanaf het einde van de jaren 70 kwamen er weer nieuwe dieren vanuit Finland en Rusland, en zijn er fokprogramma's gestart. Het wolvenbestand in Zweden en Noorwegen omvatte in de winter van 2006/2007 tussen 127 en 151 dieren, waarvan 19 tot 21 dieren in Noorwegen gevonden werden en de rest in Zweden. In de winter van 2010/2011 werd de wolvenpopulatie in Noorwegen en Zweden geschat op 289 tot 325 dieren, waarvan het grootste deel nog steeds in Zweden. De provincies met de grootste wolvendichtheid zijn Värmland, Dalarna en Gävleborg: alle in Svealand. De Noorse wolven bevinden zich vooral in de grensstreken met Zweden in het zuiden van het land. Het dunbevolkte noorden van Zweden is erg geschikt voor wolven, maar door de roofdierjacht aldaar is het erg moeilijk voor wolven om er te overleven. Regelmatig steken er Finse wolven de grens over op zoek naar nieuw leefgebied; deze dieren bereiken zelden centraal Zweden.

De Finse populatie wolven werd in 2012 geschat op 180 tot 200 dieren. De Finse wolven staan in nauw contact met de veel grotere populaties in Rusland. Net als in Zweden en Noorwegen is het lastig om te overleven in het noordelijk deel van het land, aangezien er veel jacht op roofdieren wordt gemaakt door de plaatselijk rendierherders. Wolven komen in principe voor in geheel Finland, maar het meest in het midden van het land. De meeste roedels leven in de regio Kainuu. Sinds 2005 gaat de wolvenpopulatie achteruit, onder andere door de (illegale) jacht.

In 2012 werd voor het eerst in ongeveer 200 jaar een wolf gesignaleerd in Denemarken. Vogelaars merkten de wolf op en een paar dagen later werd het beest dood teruggevonden in de buurt van Thy, in het noorden van het land. Na onderzoek bleek de wolf afkomstig uit Lausitz, een wolvengebied in Duitsland. Kort na de dood van de eerste wolf werd een tweede wolf gesignaleerd bij Ringkøbing.

Benelux

Omstreeks 1800 kwamen wolven in Nederland nog in redelijke aantallen voor. De laatste waarneming in Nederland stamt uit 1897 toen een wolf in Heeze, Noord-Brabant werd gesignaleerd. Geregeld duiken verhalen op over waarnemingen, bijvoorbeeld in 2000 in Zeeland, maar deze zijn nooit bevestigd. In 2010 zijn ongeveer honderd kilometer van de grens met Duitsland wolven waargenomen en de verwachting is dat deze binnen afzienbare tijd de grens zullen oversteken. De kans dat ze in het agrarische landschap zullen overleven is groot; de kans dat de dieren zich laten zien is echter klein.

In 2011 is er naar verluidt een wolf gezien in Duiven, Gelderland. De kans dat dit inderdaad een wolf betrof wordt geschat op 95%. Het gaat hierbij vermoedelijk om een wolf uit Duitsland. Ook in België, in Gedinne in de provincie Namen, is eind september 2011 door een ploeg van het televisieprogramma Dieren in nesten een wolf gesignaleerd.In juli 2013 werd in Marknesse een dode wolf aangetroffen. Hoe het dier daar terecht is gekomen is onduidelijk maar waarschijnlijk is hij in Polen doodgeschoten.

Geregeld zijn voorstellen gelanceerd om wolven in Nederland te introduceren. In 2008 nog opperde Staatsbosbeheer het plan om wolven los te laten in de Oostvaardersplassen. Op de Veluwe en in de Oostvaardersplassen zou een kleine groep kunnen overleven binnen een afgerasterd gebied.

In Nederland en België zijn wolven aanwezig in de dierentuinen van Artis, Diergaarde Blijdorp, Dierenrijk (Mierlo), GaiaZOO, Le Monde Sauvage, Planckendael, Olmense Zoo, Ouwehands Dierenpark en The Wolf Conservation Association. Hier worden een aantal verschillende ondersoorten gehouden. Er wordt ook een stamboek bijgehouden zodat inteelt wordt voorkomen.

Zuid-Europa

De wolf is in Italië nooit uitgestorven. Op een gegeven moment bereikte de situatie van de populatie Italiaanse wolven een kritiek punt, met aantallen in de buurt van de honderd, maar ze hebben het in Zuid-Italië overleefd. In 1973 zijn ze weer waargenomen in Emilia-Romagna, in 1985 inAlessandria in de Italiaanse regio Piëmont en het grensgebied met Frankrijk, en in 1994 in Valle di Susa. Aantallen en gebieden nemen met iets van 20 tot 40% per jaar toe. Er zijn sinds 1995 meldingen van enkele wolven in "le massif du Carlit" in de Pyrénées-Orientales. Genetisch onderzoek heeft aangetoond dat deze uit Italië komen, en niet uit de Spaanse wolvenpopulatie die meer naar het westen leeft. Hieruit blijkt met welke snelheid ze zich in nieuwe gebieden kunnen vestigen. Per jaar komen ze een 20 tot 50 km verder naar het westen, noorden en oosten voor. Inmiddels zijn ze ook aanwezig in Aubrac in het departement Lozère. Vanuit Italië en/of Frankrijk is de wolf ook sinds 1995 weer op kleine schaal aanwezig in Zwitserland. Er zijn waarnemingen in Zwischbergental, Goms en Mattmark in het kanton Wallis, Surselva in het kanton Graubünden,Zürich, Freiburg, Ajoie in het kanton Jura, Vallorbe in het kanton Vaud en Ticino. In Slovenië ligt de noordelijke grens van de Zuidoost-Europese wolvenpopulatie. Hiervan zijn de eersten de grens met Italië overgestoken. Slowakije vormt de westelijke grens van de Oost-Europese wolvenpopulatie. Van Tsjechië is bekend dat er kleine populaties rondlopen.

Sinds 1992 zijn er waarnemingen van wolven in Frankrijk. In de Alpen, de grensstreek met Italië, in de Mercantour en daarbuiten. DNA-analyse heeft aangetoond dat deze dieren uit Italië komen. Tijdens de Ronde van Frankrijk werd er zelfs door boeren actie gevoerd tegen de wolven in de Alpen omdat er slachtoffers bij de schapen vielen. In 2005 schatte men dat er ongeveer 80 wolven in Frankrijk leefden in 7 tot 11 roedels. Het jaar daarop werd het aantal op meer dan honderd dieren geschat. Er is dat jaar een vergunning afgegeven om zes wolven af te schieten als deze meerdere malen schapen doodden. In 2004 zijn er daadwerkelijk drie dieren afgeschoten.

In de winter van 2004/2005 is er een permanente aanwezigheid van wolven vastgesteld in de volgende gebieden en departementen van Frankrijk: